Utrata zdolności do pracy zarobkowej, zwiększenie się potrzeb albo zmniejszenie widoków powodzenia na przyszłość daje poszkodowanemu w wypadku podstawy do żądania renty wyrównawczej od osoby zobowiązanej.
Osoba poszkodowana w wypadku (np. drogowym, przy pracy) może żądać nie tylko naprawienia szkody od osoby zobowiązanej (np. ubezpieczyciela sprawcy, pracodawcy), ale także stosownej renty, która co do zasady przyznawana jest na okres nieoznaczony.
Poszkodowany w wypadku ma przede wszystkim prawo do żądania środków finansowych koniecznych do pokrycia kosztów niezbędnego leczenia. Ma również prawo do żądania środków potrzebnych na pokrycie kosztów przygotowania do innego zawodu. Stanowi o tym art. 444 § 1 kodeksu cywilnego: "W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu."
Poszkodowany ma również prawo do renty wyrównawczej (uzupełniającej). Podstawę dla takiego żądania daje art. 444 § 2 kodeksu cywilnego, który brzmi: "Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.".
Zaistnienie choćby jednej, dwóch lub wszystkich trzech przesłanek (utrata zdolności do pracy zarobkowej, zwiększenie się potrzeb, zmniejszenie widoków powodzenia na przyszłość) daje poszkodowanemu podstawy do żądania takiej renty. Wszystkie razem, ale też każda osobno z wymienionych przesłanek jest wystarczająca, by wystąpić do sądu o tego typu świadczenie.
Renta wyrównawcza jest formą odszkodowania. W postępowaniu sądowym poszkodowany musi wykazać, że istnieje adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wypadkiem a utratą jego zdolności do pracy zarobkowej, zwiększeniem się jego potrzeb albo zmniejszeniem jego widoków powodzenia (majątkowego) na przyszłość.
Jak wyliczana jest wysokość renty wyrównawczej?
W celu obliczenia wysokości należnej renty wyrównawczej przyjmuje się hipotezę, że gdyby nie wypadek, który spowodował szkodę to poszkodowany nadal zajmowałby określone stanowisko i uzyskiwał dochody w określonej wysokości. Pod uwagę brane są także dochody, które poszkodowany uzyskuje lub może uzyskiwać w warunkach ograniczonych po wypadku zdolności do wykonywania pracy (jeśli zachował częściową zdolność do zarobkowania).
Polecamy: Wynagrodzenia 2019. Rozliczanie płac w praktyce
W jednym ze swoich orzeczeń Sąd Najwyższy stwierdził, że podstawą ustalenia wysokości renty wyrównawczej przy częściowej niezdolności do pracy stanowi "wysokość spodziewanego wynagrodzenia, pomniejszonego o wynagrodzenie, które pracownik może uzyskać wykorzystując ograniczoną zdolność do pracy, bez względu na aktualną sytuację na rynku pracy." (wyrok SN z dnia 5 września 2001 II UKN 534/00 OSNP 2003/11/274). W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy uznał, że renta "przysługująca poszkodowanemu, który zachował częściowo zdolność do pracy, powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie mógłby osiągać, gdyby nie uległ wypadkowi, a wynagrodzeniem, jakie - w konkretnych warunkach - jest w stanie uzyskać przy wykorzystaniu swej uszczuplonej zdolności do pracy. Z tym zastrzeżeniem, że poszkodowany nie ma obowiązku podjęcia się każdej pracy."(wyrok SN z dnia 8 czerwca 2005 V CK 710/04).
Zmiana wysokości renty wyrównawczej
W trakcie wypłacania renty wyrównawczej mogą nastąpić zmiany stosunków, które skutkować będą zmianą wysokości renty. Przykładowo poszkodowany może w wyniku decyzji ZUS utracić status osoby całkowicie niezdolnej do pracy. Może też nabyć uprawnienia emerytalne. Ulec zmianie mogą również możliwości zarobkowe poszkodowanego (np. wskutek nabycia nowych kwalifikacji). Podstawą do zmiany wysokości renty wyrównawczej jest także zmiana (podwyższenie) wynagrodzenia na stanowisku, które poszkodowany zajmował przed wypadkiem albo zwiększenie się potrzeb poszkodowanego. Poszkodowany ubiegający się w sądzie o podwyższenie renty wyrównawczej musi wykazać jak konkretnie zaistniałe zmiany stosunków, na które się powołuje, wpływają na jego prawo do otrzymywanego świadczenia rentowego.
Należy także wspomnieć, że istnieje możliwość zasądzenia renty tymczasowej (art. 444 § 3 kodeksu cywilnego). Dotyczy to sytuacji, gdy w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić.